विंचवाचं विष 80 कोटी रुपयांना 1 लीटर, पण या विषाचं करतात तरी काय?

सर्पदंश हा प्राणघातक ठरतो हे आपल्याला माहितीये. पण एखाद्याला विंचू दंश झाला तर त्याची जीवघेणी तळमळ होते. विंचवाचा डंख हा अनेकदा प्राणावरही बेतू शकतो.

पण एवढ्याशा प्राण्याच्या नांगीत असलेलं विष हे जसं प्राणघातक असतं, तसंच ते कोट्यवधी किमतीचंही असतं हे तुम्हाला माहितीये?

टर्कीएमधल्या एका प्रयोगशाळेत दिवसाला विंचवाचं दोन ग्रॅम विष जमा केलं जातं. या प्रयोगशाळेतल्या विंचवांना बॉक्सबाहेर काढल्यानंतर प्रयोगशाळेतले कर्मचारी विंचू विषाचा छोटा थेंब सोडेपर्यंत वाट पाहतात. विषाचा हा थेंब गोठवला जातो, त्याची पावडर केली जाते आणि मग ती विकली जाते.

आपल्याकडे जसं शेळी पालन, कुक्कुटपालन करतात त्याचप्रमाणे मेदिन ओरॅनलेर हे विंचू पालन करतात. आपल्या या विंचू पालनाबद्दल बीबीसीशी बोलताना त्यांनी म्हटलं, "सध्या आमच्याकडे 20 हजार विंचू आहेत. आम्ही त्यांना योग्य प्रकारे खायला घालतो, त्यांची काळजी घेतो, त्यांचं प्रजननही करतो. त्यांच्यापासून मिळालेलं विष हे गोठवून ठेवतो. नंतर त्याचीच पावडर करतो आणि ती युरोपमध्ये विकतो."
एका विंचवाच्या नांगीत केवळ 2 मिलीग्रॅम इतकंच विष असते. "300 ते 400 विंचवांपासून एक ग्रॅम विष मिळतं," मेदिन सांगतात.

जर ते हे विष विकतात, तर पुढचा स्वाभाविक प्रश्न आहे- त्याची किंमत काय आहे? ते सांगतात की, ते विंचवाचं एक लीटर विष हे एक कोटी डॉलर्सना विकतात. म्हणजे भारतीय रुपयांमध्ये जवळपास 80 कोटी रुपये.

वैद्यकीय उपचारांमध्ये विंचवाच्या विषाचा वापर
मध्य आणि दक्षिण अमेरिकेत आढळणाऱ्या विंचवांपासून काढण्यात आलेल्या विषामध्ये मार्गाटॉक्सिन नावाचा एक घटक असतो. हा घटक रक्तवाहिन्यांमध्ये नवीन पेशी तयार करायला मदत करतो आणि तो हृदयाच्या बायपास सर्जरीमध्ये वापरला जातो.

हे विंचू पाच सेंटीमीटर ते आठ सेंटीमीटरपर्यंत वाढतात. त्यांचं विष हे जीवघेणं नसलं तरी या विंचवाच्या दंशामुळे वेदना होते तसंच सूज येते आणि दंश झालेल्या जागेवर खाजही सुटते.

युनिव्हर्सिटी ऑफ लीड्समधील प्राध्यापक आणि विंचू दंशाचे अभ्यासक डेव्हिड बीच सांगतात की, हे विष अविश्वसनीयरित्या परिणामकारक आहे.
योग्य तो परिणाम साधण्यासाठी आपल्याला अत्यंत कमी प्रमाणात याची गरज पडत असल्याचंही ते सांगतात.

शास्त्रज्ञ सांगतात की, मार्गाटॉक्सिन हे सहसा अशा औषधाच्या स्वरुपात वापरतात, जे गिळता येईल, श्वासावाटे शरीरात घेता येईल किंवा इंजेक्ट करता येईल. पण ते पुढे हेही म्हणतात की, हा घटक हृदयविकारावर उपचार करताना शिरेवर स्प्रे म्हणून वापरला जाऊ शकतो.

विंचवाच्या विषाचा हृदयविकारावरील उपचारासंबंधीचा हा अभ्यास तीन संस्थांच्या संयुक्तिक आर्थिक सहकार्यातून केला जात आहे. ब्रिटीश हार्ट फांउडेशन, द वेलकम ट्रस्ट आणि ब्रिटीश मेडिकल रिसर्च कौन्सिल या त्या तीन संस्था आहेत.
एखादा घटक माणसासाठी नैसर्गिकरित्या घातक असला तरी त्याचा उपचारांसाठी कसा उपयोग होऊ शकतो याचं हे चांगलं उदाहरण असल्याचं ब्रिटीश हार्ट फाउंडेशनचे वैद्यकीय संचालक प्रोफेसर पीटर वेइसबर्ग सांगतात.

विंचवाच्या दंशाचे वैद्यकीय उपयोग कसे होऊ शकतात यावर गेल्या अनेक वर्षांपासून संशोधन सुरू आहे.

सध्याच्या घडीला विंचवाचं विष हे एक व्यावसायिक गोष्ट बनली आहे आणि ती कोट्यवधींमध्ये विकली जाते. केवळ वैद्यकीय उपचारांमध्येच नाही तर कॉस्मेटिक्स, वेदनाशामक तसंच रोगप्रतिकारकक्षमतेशी संबंधित औषधांसाठीही विंचवाचं विष वापरलं जातं.

नॅशनल लायब्ररी ऑफ मेडिसिनमध्ये 2020 साली प्रसिद्ध झालेल्या अभ्यासामधून असं म्हटलं गेलं होतं की, विषरोधक औषधांच्या निर्मितीमध्येही विंचवाचं विष वापरलं जाऊ शकतं.